نصب نرم‌افزار در لینوکس اوبونتو

1. مرکز نرم‌افزاری اوبونتو Ubuntu Software Center
2. دستورات Apt در محیط خط فرمان (و برنامهٔ Synaptic که ظاهر گرافیکی دستورات Apt است)
3. ابزار dpkg و gdebi
4. نصب بسته‌های سورس باز
5. بسته‌های Snap

۱. معرفی Ubuntu Software Center

مرکز نرم‌افزاری اوبونتو به‌منظور راحتی کاربران برای نصب برنامه‌ها ایجاد شد، زیرا درگذشته نصب نرم‌افزار در لینوکس اوبونتو تنها از روش دستورات Apt و Synaptic ممکن بود.

برای اجرای مرکز نرم‌افزاری اوبونتو کافی است بر آیکون آن در Dock کلیک کنید و یا کلید super (همان کلید ویندوز در کیبورد) را فشار داده سپس برنامه Ubuntu Software را جستجو و اجرا کنید.

در قسمت بالای برنامه گزینه‌های زیر را مشاهده می‌کنید:

گزینهٔ search (برای جستجو برنامهٔ موردنظر)، گزینهٔ All (تمام برنامه‌های قابل‌نصب)، گزینهٔ Installed (برنامه‌های نصب‌شده) و گزینه Updates (به‌روزرسانی برنامه‌ها)

برای نصب نرم‌افزار در لینوکس اوبونتو کافی است به اینترنت متصل شوید برنامهٔ موردنظر را انتخاب و سپس روی گزینهٔ Install کلیک کنید.

۲. دستورات Apt در محیط خط فرمان

Apt یکی از برنامه‌های موجود در توزیع دبیان بوده و مخفف Advanced Packaging Tool است. این برنامه شامل دستوراتی برای مدیریت بسته‌ها (ازجمله حذف و نصب نرم‌افزارها) است. دستورات Apt و مرکز نرم‌افزاری اوبونتو هر دو برای نصب برنامه‌ها، از لیست مخازن رسمی اوبونتو استفاده می‌کنند.

این دو ابزار به‌طور خودکار پیش‌نیازهای (depedency) برنامهٔ‌ موردنظر را شناسایی و نصب می‌کنند، یعنی در هنگام نصب یک بسته، کتاب‌خانه‌های موردنیاز برای اجرای آن دریافت و نصب می‌شوند.

لیست مخازن

Apt برای نصب نرم‌افزار (بسته) نیاز به یک لیست مخازن (repository) دارد. در لیست مخازن آدرسی از آرشیو نرم‌افزارها قرار دارد. منظور از لیست مخازن در دبیان و توزیع‌های مبتنی بر آن (اوبونتو و …) یک فایل متنی به نام sources.list است که در مسیر ‎/etc/apt/sources.list قرار دارد.

در دبیان و توزیع‌های مبتنی بر آن، فرمت بسته‌های مخازن .deb بوده و بسته‌های دارای این فرمت کامپایل شده هستند. (هر توزیع‌‌ لینوکسی یک لیست مخازن متفاوت دارد.)

فایل sources.list را توسط ویرایشگر gedit موجود در اوبونتو باز می‌کنیم به این صورت که با کلید ترکیبی Ctrl+Alt+T ترمینال را بازکرده و دستور زیر را وارد می‌کنیم و سپس Enter می‌زنیم و در صورت درخواست، رمز عبور اوبونتو را وارد می‌کنیم.

ویرایش این فایل نیازمند اجازهٔ کاربر ریشه یا root (کاربری با بالاترین سطح دسترسی در لینوکس) است، درنتیجه دستور sudo را در ابتدای دستور زیر قرار می‌دهیم.

sudo gedit /etc/apt/sources.list

در پنجرهٔ بازشده تعدادی خط می‌بینید. خطی که در ابتدای آن علامت # وجود دارد، یعنی غیرفعال است و Apt نمی‌تواند آن را بخواند. در این لیست به‌طور پیش‌فرض مخازن رسمی اوبونتو قرار دارد که می‌توانید در صورت نیاز مخزن جدیدی به آن اضافه کنید.

هر خط در این فایل شامل ۴ قسمت به شکل deb address distro component1 component2 است. عبارت “deb” در قسمت اول خط نشانگر این هست که آرشیو موردنظر دارای فایل‌های نصب با پسوند ‎.deb است. به‌جای “deb”عبارت “deb-src” نیز می‌تواند قرار بگیرد که یعنی آرشیو دارای فایل‌های کد منبع است.

در قسمت دوم “address” آدرس مخزن قرار می‌گیرد که می‌تواند آدرسی اینترنتی یا آدرسی محلی و روی کامپیوتر باشد، اما معمولاً این‌یک آدرس اینترنتی است.

در قسمت “distro” نام توزیع کنونی‌تان قرار می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال نام نسخه اوبونتو ۱۸.۰۴، bionic است.

در آخرین قسمت هم نوع مخزن قرار می‌گیرد. اوبونتو مخازن مختلفی به نام‌های main – universe – restricted – multiverse دارد.

• main – نرم‌افزار آزاد و متن‌باز با پشتیبانی تیم اوبونتو
• universe – نرم‌افزار آزاد و متن‌باز با حمایت جامعه
• restricted – درایورهای اختصاصی برای دیوایس‌ها
• multiverse – نرم‌افزار غیرآزاد با کپی‌رایت
• canonical partners – نرم‌افزارهای اوبونتو برای شرکای خود

در قسمت آخر، می‌توان چندین نوع مخزن را وارد کرد. یعنی بعد از قسمت سوم، هر چه که وارد شود، مربوط به نوع مخزن خواهد بود.

دستورات Apt

برای استفاده از ابزار Apt، باید از دستورات زیرمجموعهٔ آن، مانند apt و apt show و apt list استفاده کرد. اجرای دستورات Apt نیازمند کاربر ریشه یا root است زیرا این دستورات باعث تغییراتی شامل نصب، حذف و … در فایل‌های اصلی سیستم می‌شود درنتیجه باید این دستورات با sudo همراه شود.

برای مشاهده راهنمای استفاده از Apt دستور زیر را در ترمینال وارد کنید.

apt --help

به‌روزرسانی لیست نرم‌افزارهای مخازن:

بیش‌تر بسته‌های (نرم‌افزارهای) موردنیاز در لیست مخازن رسمی قرار دارند اما با اضافه کردن مخزن جدید و یا برای نصب نرم‌افزار باید این لیست را به‌روزرسانی کنیم تا توسط Apt شناخته شده و قابل‌نصب باشند. این مخازن روی اینترنت‌اند و همواره درحال‌توسعه‌اند.

برای به‌روزرسانی لیست بسته‌های موجود در مخازن از دستور زیر استفاده می‌کنیم.

sudo apt update

آپدیت کردن همهٔ نرم‌افزارها: برای به‌روزرسانی همهٔ نرم‌افزارهای موجود بر روی سیستم، می‌توانید از دستور زیر استفاده کنید:

sudo apt upgrade

نکته: اگر برای ادامهٔ کار سؤالی از “y / n” دریافت کردید، “y” را تایپ کرده و Enter بزنید.

البته می‌توانید با اضافه کردن سوئیچ ‎-y به آخر دستور، به‌طور پیش‌فرض پاسخ را مثبت قرار دهید تا در هنگام فرآیند سؤالی پرسیده نشود.

sudo apt upgrade -y

آپگرید کامل: برای آپدیت و نصب پیش نیاز نرم‌افزارها، حذف و نصب مجدد نرم‌افزارهای ناسازگار از دستور زیر استفاده کنید:

sudo apt full-upgrade

آپگرید به نسخهٔ جدید اوبونتو: درصورتی‌که نسخهٔ جدیدی از اوبونتو در دسترس باشد می‌توانید با دستور زیر، اوبونتو را آپدیت کنید:

sudo do-release-upgrade -d

دقت کنید که اگر اتصال اینترنت ضعیف یا نامطمئنی دارید، استفاده از این دستور توصیه نمی‌شود. چون ممکن است هنگام دانلود بسته‌ها تداخلی ایجاد شود و روند به‌روزرسانی را مختل کند.

نصب نرم‌افزار: نرم‌افزارهای موجود در مخازن را می‌توانید با استفاده از دستور install نصب کنید. برای مثال، برای نصب نرم‌افزار vlc می‌توانید این دستور را اجرا کنید:

sudo apt install vlc

با دستور بالا به‌طور پیش‌فرض آخرین نسخه برنامه نصب می‌شود اما اگر شما نمی‌خواهید آخرین نسخه را نصب کنید، می‌توانید شماره نسخه مورد را مشخص کنید.

sudo apt install vlc=2.1.4

برای نصب چندین نرم‌افزار می‌توانید نام نرم‌افزارها را بافاصله (Space) جدا کرده و تنها یک‌بار آن دستور را اجرا کنید. برای مثال:

sudo apt install vlc gedit firefox

نکته: بسته‌های دانلود شده در مسیر “‎/var/cache/apt/archives” ذخیره می‌شود.

اگر می‌خواهید بسته‌ای را دانلود کنید بدون اینکه آن را نصب کنید، از دستور زیر استفاده کنید:

sudo apt install -d vlc

حذف نرم‌افزار: برای حذف نرم‌افزار می‌توانید از دستور purge  یا remove استفاده کنید. برای مثال:

sudo apt purge vlc

دقت کنید که دستور remove تنها فایل اجرایی را حذف می‌کند و دستور purge علاوه بر فایل اجرایی،‌ تنظیمات نرم‌افزار (ها) را هم حذف می‌کند.

اگر در نام نرم‌افزار شک دارید، می‌توانید از علامت * هنگام واردکردن نام نرم‌افزار استفاده کنید. برای مثال:

sudo apt purge firefox\*

این دستور، تمام نرم‌افزارهایی که با عبارت firefox آغاز می‌شوند را حذف می‌کند.

مشاهده بسته‌های نصب‌شده روی سیستم‌عامل

apt list --installed

مشاهده بسته‌های موجود روی سیستم‌عامل

apt list --all-versions

مشاهده بسته‌های قابل به‌روزرسانی

apt list --upgradable

مشاهده اطلاعات بستهٔ موردنظر شامل توضیحات، وابستگی‌های آن، حجم دانلود و …

apt show vlc

جستجوی بسته موردنظر در لیست مخازن

apt search vlc

حذف کتاب‌خانه‌ها و بسته‌های پیش‌نیاز که دیگر مورداستفاده نیستند، برای ایجاد فضای خالی در اوبونتو

sudo apt autoremove

حذف تمام بسته‌ها و اسکریپت‌ها از مسیر ‎/var/cache/apt/archives

sudo apt clean

نکته: شاید در اینترنت با دستورات apt-get و apt-cache مواجه شوید، این دستورات دیگر منسوخ‌شده‌اند و دستور apt جایگزین آن‌ها شده است.

نکته: هر توزیع‌ لینوکسی از مدیریت بسته‌ٔ خود استفاده می‌کند. برای مثال: ابزار apt در دبیان، pacman در آرچ و dnf در فدورا، هر کدام ابزار مدیریت بستهٔ آن توزیع هستند و برای نصب بسته دستورات متفاوتی دارند.

مخازن PPA

در لینوکس، تقریباً امکان نصب هر برنامه‌ای خارج از مخازن رسمی وجود دارد اگر نرم‌افزاری در مخزن نرم‌افزارهای اوبونتو موجود نباشد، می‌توانید از PPA مخفف Personal Package Archives استفاده کنید. PPA یک منبع نرم‌افزاری آزاد و متن‌باز است که توسعه‌دهندگان نرم‌افزار ساخته‌اند و در اختیار سایر کاربران اوبونتو قرار داده‌اند.

این منبع در وب‌سایت launchpad.net اوبونتو نگهداری می‌شود و برای کاربرانی مناسب است که قصد دارند نرم‌افزارهایی که در مخازن رسمی اوبونتو یافت نمی‌شوند را نصب کنند.

چگونه یک PPA به اوبونتو اضافه کنیم؟

برای افزودن یک PPA به اوبونتو، باید نام PPA بستهٔ موردنظر را در گوگل و یا در سایت launchpad.net جستجو کنید و پس از یافتن نام PPA مراحل بعدی را طی کنید. برای مثال برای نصب ویرایشگر atom در گوگل عبارت ppa atom را جستجو کنید سپس در لیست نتایج گوگل سایت launchpad.net را انتخاب کرده و بامطالعه توضیحات آن صفحه دستور زیر را مشاهده می‌کنید.

sudo add-apt-repository ppa:webupd8team/atom

اکنون توسط ترمینال و یا برنامهٔ Software & Updates می‌توانیم یک PPA به اوبونتو اضافه کنیم.
برای افزودن PPA توسط ترمینال، دستور به‌دست‌آمده در سرچ گوگل را در ترمینال وارد می‌کنیم:

sudo add-apt-repository ppa:webupd8team/atom

سپس برای به‌روزرسانی لیست مخازن پس از افزودن PPA دستور زیر را وارد کنید:

sudo apt update

در آخر برای نصب بسته دستور زیر را وارد می‌کنیم:

sudo apt install atom

برای افزودن PPA توسط برنامهٔ Software & Updates کلید ویندوز را فشار داده و عبارت Software & Updates جستجو و اجرا کنید.

در تب Other Software روی دکمهٔ Add کلیک کرده و عبارت ppa:webupd8team/atom را وارد کنید و روی Add Source کلیک کنید تا PPA به اوبونتو اضافه شود.

در آخر با کلیک بر Close پنجرهٔ Software & Sources را بسته و در پنجره ظاهرشده روی دکمهٔ Reload کلیک کنید تا لیست مخازن به‌روزرسانی شود.

پس از افزودن PPA به اوبونتو، نصب کردن برنامه را با دستور apt در ترمینال و یا از طریق Ubuntu Software انجام دهید. می‌توانید در ترمینال از دستور sudo apt install atom استفاده کنید و یا نام atom را در ابزار Ubuntu Software  جستجو کرده و روی ‌install کلیک کنید.

Synaptic

ابزار Synaptic ظاهر گرافیکی دستورات Apt است اما در حال حاضر ابزار Ubuntu Software جایگزین آن در اوبونتو شده است. این ابزار برخلاف Ubuntu Software اطلاعات کاملی در مورد بسته‌های نرم‌افزاری به شما می‌دهد، شما می‌توانید این ابزار کاربردی را با دستور زیر نصب کنید.

sudo apt install synaptic

در تب Origin با کلیک کردن روی یکی از PPA در ستون سمت چپ، می‌توانید بسته‌های موجود در آن را در ستون سمت راست مشاهده کنید و ببینید کدام بسته از آن PPA را نصب‌کرده‌اید.

۳. ابزار dpkg

dpkg برنامهٔ اصلی حذف و نصب نرم‌افزار در لینوکس دبیان است اما برخلاف apt پیش‌نیاز نرم‌افزار موردنظر را نصب نمی‌کند. تنها زمانی به استفاده از ابزار dpkg نیاز پیدا می‌کنید که بخواهید یک بسته با پسوند ‎.deb را به‌صورت دستی نصب کنید. اما ایراد اساسی این ابزار نصب نکردن پیش‌نیاز‌های بستهٔ مورد نظر است.

برای مشاهده راهنمای استفاده از این ابزار دستور زیر را وارد کنید:

dpkg --help

نصب بسته:

sudo dpkg -i package.deb
sudo dpkg -i skype-ubuntu-precise_4.2.0.11-1_i386.deb

نکته: ابتدا وارد محل قرارگیری بسته شوید سپس راست کلیک کرده و Open in Terminal  را انتخاب کنید در آخر دستور را وارد کنید و به‌جای عبارت package.deb نام کامل بستهٔ موردنظر را قرار دهید.

حذف بسته:

sudo dpkg -r package-name
sudo dpkg -r skype

ابزار gdebi

gdebi یک ظاهر گرافیکی برای نصب بسته‌های .deb است (البته امکان استفاده از آن در ترمینال نیز وجود دارد). مزیت استفاده از gdebi به‌جای dpkg علاوه بر ظاهر گرافیکی آن، می‌توان به دانلود و نصب وابستگی‌های بستهٔ موردنظر اشاره کرد.

برای نصب gdebi می‌توانید وارد مرکز نرم‌افزار اوبونتو شوید و برنامهٔ GDebi Package Installer (gdebi) را جستجو و نصب کنید و یا از طریق ترمینال با دستور زیر gdebi نصب کنید.

sudo apt install gdebi -y

برای نصب بسته با gdebi به‌طور گرافیکی می‌توانید روی بستهٔ .deb  موردنظر راست کلیک کنید و  open with gdebi را انتخاب کرده و روی install package کلیک کنید.

و برای نصب بسته با gdebi در ترمینال از دستور زیر استفاده کنید:

sudo gdebi package.deb

۴. نصب بسته‌های سورس باز

بعضی از بسته‌ها به‌طور سورس باز ارائه می‌شوند و برای اجراشدن نیاز به کامپایل دارند.
این بسته‌ها اغلب با فرمت ‏tar.gz‏ یا ‏tar.bz2‎‏ و … فشرده‌سازی می‌شوند. (تفاوت این فرمت‌ها در نوع فشرده‌سازی آن‌ها است)

برای مثال:

• اگر فشرده‌سازی بسته با روش xz باشد فرمت خروجی tar.xz  است
• اگر فشرده‌سازی بسته با روش gzip باشد فرمت خروجی tar.gz  است
• اگر فشرده‌سازی بسته با روش BZ2 باشد فرمت خروجی tar.bz2  است

برای نصب این نوع بسته‌ها ابتدا با واردکردن یکی از دستورات زیر در ترمینال (با توجه به فرمت بسته موردنظر) آن بسته را از حالت فشرده خارج می‌کنیم:

tar xf archive.tar
tar xf archive.tar.xz
tar xvzf archive.tar.gz
tar xvjf archive.tar.bz2

نکته: به‌جای archive.tar.xz باید نام کامل بسته را وارد کنید.

هر یک از پارامترهای x f z j v دارای یک عملکرد هستند.

سپس وارد فولدر ‏استخراج‌شده شوید و بامطالعه فایل‌های ‏readme‏ و ‏install‏ که اغلب دربسته وجود دارند راهنمای نصب بسته را مشاهده کنید زیرا اغلب بسته‌ها برای اجرا نیاز به نصب پیش‌نیاز خاصی دارند.

اما به‌طور پیش‌فرض برای نصب یک بستهٔ سورس باز باید دستورات زیر را به ترتیب اجرا کنیم:‏

./configure
make
sudo make install
make clean

با اجرای فایل ‎configure‎ پیش‌نیازهای لازم برای کامپایل بررسی می‌شود. اگر در هنگام اجرای این دستور error دریافت کردید برای مثال (error : can’t find gcc lib) متوجه می‌شوید که کتابخانهٔ gcc نصب نیست، با جستجو در اینترنت از نحوه نصب کتابخانه آگاه شوید.

بعد از نصب کتابخانه دوباره فایل configure را اجرا کنید و در صورت عدم دریافت error دستورات بعدی را وارد کنید.
دستور make clean تمام فایل‌های موقت برای نصب بسته که دیگر مورداستفاده نیستند را پاک می‌کند.

۵. بسته‌های Snap

روش نصب بسته‌ها در توزیع‌های دبیان، فدورا، آرچ و … متفاوت هست، ابتدا توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها، سورس برنامهٔ خود را برای دانلود قرار می‌دهند. سپس هرکدام از سازندگان توزیع‌های لینوکس این سورس‌ها را برای توزیع خودشان کامپایل کرده و به‌صورت یک بسته در مخازن توزیع خود قرار می‌دهند و در آخر کاربران هر توزیع با ابزار و دستور مدیریت بستهٔ همان توزیع، آن بسته را نصب می‌کنند. اما بسته‌های هر توزیع تنها در همان توزیع قابل‌استفاده هستند، برای مثال بسته‌های دبیان روی توزیع فدورا قابل‌استفاده نیستند.

بسته‌های Snap یک نصب کننده‌ی عمومی هستند و روی تمام توزیع‌های لینوکسی نصب می‌شوند. اگر بسته‌ای برای یک توزیع لینوکس موجود نباشد، می‌توان توسط Snap آن بسته را نصب کرد. این بسته‌ها کامپایل شده هستند و تمام پیش‌نیازها را به ‌همراه دارند.

نصب Snapd

برای نصب بسته‌های Snap در لینوکس ابتدا Snapd را نصب کنیم. در توزیع اوبونتو نیازی به نصب Snapd نداریم.

نصب Spand در توزیع دبیان

sudo apt install snapd

نصب Spand در توزیع فدورا

sudo dnf install snapd
sudo systemctl enable –now snapd.socket

نصب Spand در توزیع آرچ

sudo pacman -S snapd
sudo systemctl enable –now snapd.socket

نصب بسته‌های Snap

برای مشاهدهٔ راهنمای Snap دستور زیر را وارد کنید.

snap –help

یافتن یک بسته
نکته: به‌جای عبارت package نام بستهٔ موردنظر را قرار دهید.

snap find package
snap find vlc

برای نصب بسته
بعدازاینکه نام بستهٔ موردنظر را پیدا کردید با دستور زیر آن را نصب کنید:

sudo snap install package
sudo snap install vlc

برای حذف بسته

sudo snap remove package
sudo snap remove vlc

به‌روزرسانی بسته‌ها

sudo snap refresh

مشاهدهٔ لیست بسته‌های snap نصب‌شده

snap list

مشاهدهٔ تغییراتی که توسط snap انجام داده‌اید

snap changes

نصب بسته‌های snap به‌صورت دستی

sudo snap install package.snap

این مقاله بخشی از «کتاب لینوکس از امروز» است.